Ocean

Światowe oceany pokrywają w przybliżeniu 71 procent powierzchni Ziemi, ze średnia głębokością 3800 metrów/12.500 stóp. Woda pokrywa około 80 procent południowej półkuli i 61 procent półkuli północnej. Pomimo faktu, że 84 procent dna morskiego znajduje się na głębokościach poniżej 1825 metrów/6000 stóp, większość naszej wiedzy o królestwie podwodnym jest ograniczona do głębokości mniejszych niż 90 metrów/300 stóp. Biorąc pod uwagę, że większość nurków rzadko zapuszcza się poniżej 30 metrów/100 stóp, nasza stosunkowo duża ignorancja o ziemskim środowisku podwodnym nie jest zaskakująca. Mimo, że wciąż więcej jest do poznania, niż do opowiadania, dowiedzieliśmy się całkiem sporo o fizycznych właściwościach ziemskiego środowiska wodnego, oraz o tym jak te własności fizyczne i wynikające z nich procesy są niezbędne do życia – nie tylko w każdym wodnym zbiorniku, ale w całej biosferze (zamieszkałej części Ziemi).

Zgodnie z obecnie panującym poglądem w geologii, cztery i pół miliarda lat temu Ziemia była strefą ciągłych wybuchów wulkanów. Gazy pomieszane z parą wodną eksplodowały z wulkanów w atmosferę. Lawa spływała z wulkanów, kształtując lądy i nierówne powierzchnie pokrywające Ziemię. Kiedy Ziemia stygła, para wodna skraplała się i spadała jako deszcz wypełniając najniżej położone baseny na powierzchni Ziemi. Tak powstały oceany. Mniejsze zbiorniki wodne, które istnieją dzisiaj (jeziora, stawy, rzeki, itd.), powstały znacznie później jako wynik opadów, erozji i ruchów górotwórczych. Te same procesy zmieniły kształt oceanów w cztery główne baseny, które istnieją dzisiaj: Atlantyk, Pacyfik, Ocean Indyjski i Arktyczny. Od strony bieguna południowego widać, że te główne baseny tworzą jeden połączony system oceaniczny.

Ocean Południowy (Antarktyczny), który otacza Antarktydę, posiada trzy duże odnogi rozszerzające się na północ. Te trzy oceaniczne rozszerzenia, częściowo oddzielone przez bariery kontynentalne, to oceany Atlantycki, Spokojny i Indyjski. Inne mniejsze oceany i morza, takie jak Ocean Arktyczny i Morze Śródziemne, wychodzą z granic większych basenów oceanicznych. Połączenia pomiędzy głównymi basenami oceanów pozwalają na wymianę wody morskiej, roślin i zwierząt. Podobnie, rzeki i ich ujścia łączą baseny oceanów i ich rozszerzenia ze śródlądowymi zbiornikami słodkiej wody. Widok rzutu Ziemi od strony równika pokazuje połączenia pomiędzy morzami i oceanami, a także fakt, że Oceany Spokojny, Atlantycki i Indyjski pokrywają większość Ziemi. Widok od strony równika na światowe oceany. Zauważcie, że Ocean Spokojny jest największy.

Własności topologiczne basenów oceanicznych

Dno oceanu, od brzegu aż do największej głębi, posiada zróżnicowaną i urozmaiconą rzeźbę topograficzną (więcej o tym powiemy później). Szelf kontynentalny jest podwodnym przedłużeniem platformy kontynentalnej. Gdyby poziom morza obniżył się tylko o 5 procent jego średniej głębokości, szelf wydostałby się na powierzchnię. Niektórzy naukowcy twierdzą, że całkiem niedawno, 10 tys. do 15 tys. lat temu, duża część obecnego szelfu kontynentalnego była częścią lądu. W tamtych czasach, zlodowacenie spowodowało zamarznięcie dużej części oceanu, obniżając poziom morza i odsłaniając szelf kontynentalny. Szerokość szelfu kontynentalnego jest bardzo zmienna, od kilku do kilkuset kilometrów w głąb morza. Jego całkowita powierzchnia to około osiem procent całkowitej powierzchni dna morskiego. Dzięki dużej penetracji promieni słonecznych w głąb tych relatywnie płytkich wód, wiele najbardziej cennych i delikatnych ekosystemów świata mieści się właśnie w tej przestrzeni. Krawędź szelfu kontynentalnego załamuje się pod dużym kątem na głębokości około 110-190 metrów/350-600 stóp, rozpoczynając stok kontynentalny. Stok opada do głębokości rzędu 2800-3700 metrów/9000-12000 stóp, aż do miejsca, gdzie zaczyna się największa podwodna powierzchnia – równina abisalna. Podwodne łańcuchy górskie, nazywane grzbietami oceanicznymi, zajmują około 30 procent dna basenów oceanicznych. Aktywność wulkaniczna wzdłuż tych łańcuchów uformowała szczyty podwodne i wiele wysp: najwyższe szczyty przebiły powierzchnię oceanów i utworzyły wyspy takie jak Islandia, czy Wyspa Wniebowstąpienia. Rowy oceaniczne wcinają się w najgłębsze partie oceanu. Zazwyczaj umiejscowione na brzegach basenów, rowy oceaniczne są najczęściej spotykane na Oceanie Spokojnym. Najgłębsze znane miejsce we wszystkich oceanach to Głębia Challengera w Rowie Mariańskim. 10 838- metrowa (35558 stóp) głębia jest tak wielka, że zmieściłby się w niej Mt. Everest i wciąż byłoby nad nim około 1990 metrów (6529 stóp) wody. Światowe oceany zawierają ponad 1,18 bilionów kilometrów sześciennych (285 milionów mil sześciennych) wody.

Podstawowe strefy oceanu i życia morskiego

Najbardziej podstawowym podziałem oceanu, opartym na położeniu, jest podział na toń wodną i dno. Toń wodna jest zwana pelagialem, a część denna bentalem. Każda z nich ma podstrefy. Pelagial jest podzielony w poziomie na dwie strefy: nerytyczną (płytkomorską) i oceaniczną. Strefa nerytyczna obejmuje obszar wody pomiędzy dolną granicą odpływu a brzegiem szelfu kontynentalnego. Strefa oceaniczna to otwarta toń wodna poza krawędzią szelfu. Strefa ta jest podzielona w pionie na dalsze podstrefy: epipelagial, mezopelagial, batypelagial, abisopelagial i hadopelagial.

Ciekawostki

• Porównanie Głębi Challengera i Mt. Everestu. Głębia Challengera jest tak głęboka, że zmieściłby się w niej Mt. Everest i wciąż byłoby nad nim około 1990 metrów (6529 stóp) wody. Jedyna jak do tej pory na dnie Głębi Challengera dotarło troje ludzi Don Walsh i Jacques Piccard w roku 1960 oraz James Cameron w 2012 roku.
• Bieżące temperatury powierzchni oceanów na całym świecie można obejrzeć na stronie NOOA